Racionalna, mudra i odgovorna upotreba antibiotika kod životinja i ljudi može da smanji rizik od pojave rezistencije kod bakterija. Ovo je posebno važno za antibiotike koji se koriste za liječenje ljudi i životinja, kao i za antibiotike koji predstavljaju zadnju liniju u liječenju kritičnih infekcija kod ljudi.

Antibiotik je supstanca sa direktnim dejstvom na bakterije koja se upotrebljava za liječenje, ili sprečavanje pojave infekcije, ili zarazne bolesti.

Za razliku od antibiotika, antimikrobni lijek je širi pojam i obuhvata sve supstance sa direktnim dejstvom na mikroorganizme koje se upotrebljavaju za liječenje ili sprečavanje infekcija ili zaraznih bolesti, uključujući antibiotike, antiviralna sredstva, antimikotike i antiprotozoike.

Antimikrobna rezistencija je sposobnost mikroorganizma da preživi, ili da raste u prisustvu određene koncentracije antimikrobne supstance koja je obično dovoljna da inhibira ili ubije mikroorganizme iste vrste. To je sposobnost mikroorganizama, kao što su bakterije, da razviju sve veću otpornost na antimikrobno sredstvo na koje su ranije bili osjetljivi.

Evropska agencija za ljekove (EMA) je razvrstala antibiotike (Categorisation of antibiotics in the European Union) vodeći računa o potrebi korišćenja antibiotika kod životinja u odnosu na rizik od antimikrobne rezistencije za javno zdravlje.

Antibiotici su razvrstani u sljedeće kategorije:

Kategorija A: „Izbjegavati“ – obuhvata antibiotike koji trenutno nijesu odobreni u veterinarskoj medicini u Evropskoj uniji (EU), niti u Crnoj Gori. Ovi ljekovi se ne smiju koristiti kod životinja za proizvodnju hrane, a kućnim ljubimcima se mogu davati samo individualno i u izuzetnim okolnostima;

Kategorija B: „Ograničiti” – odnosi se na hinolone, cefalosporine 3. i 4. generacije i polimiksine. Antibiotici u ovoj kategoriji su od kritičnog značaja u humanoj medicini, pa njihovu upotrebu kod životinja treba ograničiti radi smanjenja rizika po javno zdravlje. Treba ih uzeti u obzir samo kada nema klinički efikasnih antibiotika u kategorijama C i D;

Kategorija C: „Oprez“ – obuhvata antibiotike za koje generalno postoje druge mogućnosti u humanoj medicini, ali za određene veterinarske indikacije ne postoje alternative u kategoriji D. Ove antibiotike treba koristiti samo ako nema klinički efikasnih antimikrobnih supstanci u kategoriji D;

Kategorija D: “Promišljeno“ – uključuje antibiotike koje treba koristiti kao terapiju prvog izbora, kad god je moguće. Ove antibiotike treba oprezno koristiti kod životinja, što znači da treba izbjegavati nepotrebnu i dugotrajnu upotrebu, a grupno liječenje treba ograničiti na situacije u kojima individualno liječenje nije izvodljivo.

Kategorizacija klasa antibiotika za veterinarsku upotrebu u Evropskoj uniji, sa primjerima aktivnih supstanci po klasama, dostupna je u infografici na web stranici EMA-e, a uključuje i puteve primjene i tipove formulacija razvrstane prema procijenjenom uticaju na antimikrobnu rezistenciju.

Predloženi su putevi primjene i farmaceutski oblici, poređani od najmanjeg do najvećeg procijenjenog uticaja na rezistenciju na antibiotike:

Lokalno individualno liječenje (npr. injektor za vime, kapi za oči ili uši)
Parenteralno individualno liječenje (intravensko, intramuskularno, subkutano)
Peroralno individualno liječenje (npr. tablete, peroralni bolus)
Grupna terapija injekcionom primjenom (metafilaksa), samo ako je opravdano
Peroralna grupna terapija putem vode za piće ili zamjene za mlijeko (metafilaksa), samo ako je opravdano
Peroralna grupna terapija putem hrane ili premiksa (metafilaksa), samo ako je opravdano.

Metafilaksa je davanje lijeka grupi životinja nakon dijagnostikovanja kliničke bolesti u dijelu te grupe, u cilju liječenja klinički oboljelih životinja i kontrolisanja širenja bolesti na životinje koje su u bliskom kontaktu i izložene riziku, koje bi već mogle da budu subklinički zaražene.

Kategorizacija može da pomogne veterinarima u odlučivanju koji antibiotik da upotrijebe, pri čemu treba uzeti u obzir i ostale faktore kao što su podaci u sažetku karakteristika lijeka, ograničenja u upotrebi kod vrsta životinja koje se koriste za proizvodnju hrane i slično.

Publikaciju koju je CInMED pripremio o odgovornoj upotrebi antibiotika u veterinarskoj medicini možete pogledati na stranici Publikacije.